Zagłada osób z zaburzeniami psychicznymi. Katalog wystawy
Zagłada osób z zaburzeniami psychicznymi w okupowanej Polsce. Początek ludobójstwa. Katalog wystawy.
Tadeusz Nasierowski
Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Warszawa 2018
„Zagłada osób z zaburzeniami psychicznymi w okupowanej Polsce. Początek ludobójstwa" jest katalogiem wystawy o tym samym tytule, która po raz pierwszy została zaprezentowana w czasie konferencji „Zagłada chorych psychicznie – pamięć i wyzwanie" 11 kwietnia 2017 r. w Senacie Rzeczypospolitej Polskiej. Konferencję zorganizowała Komisja Zdrowia Senatu wspólnie z Komisją Historii Psychiatrii Polskiej i Komisją Reformy Opieki Psychiatrycznej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w ramach wydarzeń związanych z I Kongresem Zdrowia Psychicznego. Autorem tekstów jest Tadeusz Nasierowski, psychiatra, który od prawie trzydziestu lat dokumentuje eksterminację osób z zaburzeniami psychicznymi, kontynuując działania zapoczątkowane przez dra Zdzisława Jaroszewskiego, świadka tej zbrodni. Projekt graficzny książki przygotował Robert Manowski, artysta grafik, projektant animacji do filmów dokumentalnych i twórca ekspozycji multimedialnych między innymi dotyczących Holocaustu.
Katalog jest wstrząsającym dokumentem tragicznego losu osób z zaburzeniami psychicznymi podczas II wojny światowej. Chorzy psychicznie stanowili grupę ofiar, która pierwsza doświadczyła wszystkich stosowanych przez Niemców metod eksterminacji. Popełniane zbrodnie, schemat działania okupantów, metody eksterminacji w szpitalach psychiatrycznych, w których zginęło ponad 20.000 pacjentów, w tym dzieci ukazano na podstawie dokumentów, archiwalnych zdjęć oraz zeznań świadków. Istotnym elementem narracji jest wskazanie z jednej strony punktów stycznych, z drugiej - różnic między akcją „T4" w Niemczech a zagładą osób chorych psychicznie w okupowanej przez Niemców Polsce. Wymordowanie polskiej inteligencji wpisuje się w tę zbrodnię. Sposoby uczczenia ofiar i utrwalenia pamięci omówione zostały na ostatniej stronie katalogu.
O cenie jaką płaci człowiek za okrucieństwa wojny, za niszczenie otwartości na drugiego- innego, za mitologizację narodu Tadeusz Nasierowski napisał we wstępie do katalogu. W ostatnich rozdziałach ukazał dylematy moralne, jakie przeżywali psychiatrzy w Polsce, kiedy stawali wobec śmierci swoich pacjentów. W rozdziale „Jestem niewinny...." wskazał na konsekwencje niszczenia systemu prawnego państwa (przez zastąpienie normatywizmu prawnego systemem wodzostwa), udział prawników niemieckich w uzasadnianiu nazistowskiej polityki okupacyjnej i ich współodpowiedzialność za popełnione zbrodnie.